St. Brigid van Kildare

Ze kon water omzetten in bier en zout uit een steen halen. Haar gebeden konden de wind en regen een halt toe roepen. En toen een man haar beledigde, zorgde ze ervoor dat zijn oogballen implodeerden.

Ik wist niet dat ze zo opvliegend was. Als jongen kende ik haar alleen als de lieve, aardige Brigid van het kruis van Sint Brigida, een vierarmig kruis geweven van stro of misschien bloembies.

Bijna in elk huis op het eiland Ierland hingen ze vroeger op St Brigid’s Day (1 februari) boven de deuren en ramen om boze duivels en andere slechte geesten weg te houden.

St. Brigid was de beschermer. In het westen van Ierland weefden de meisjes Brídeóg-poppen om Bridget te eren, terwijl de jonge 'Biddy Boys' zich netjes aankleedden om het Crios Bhríde (Brigid’s gordel) door het dorp dragen.

De gordel was een reusachtige ring van bloembies. Spring er doorheen en je was opnieuw gezegend. Als je de Biddy Boys wist over te halen om de gordel door je huis en stallen te dragen, kon je er zeker van zijn dat je familie en vee zouden worden beschermd tegen donkere krachten.

Brigid bracht op St Brigid’s Eve persoonlijk een bezoek aan elk huis. Je moest dus een bed klaarmaken en wat eten en drinken voor haar klaarzetten, net zoals je wortelen en water klaarzet voor Sinterklaas en zijn schimmel. Je kon zelfs een doek of sjaal buiten hangen die ze dan zou zegenen als ze voorbijkwam. Dit werd de Bratog Bhríde (mantel van St. Brigid) genoemd.

Mythen en wonderen

Er zijn veel verhalen verteld over St. Brigid. Haar vader was een stamhoofd, haar moeder een slaaf en Brigid werd geboren in ongeveer 450 na Christus, net toen het Romeinse rijk ineen stortte, en ongeveer twee decennia nadat St. Patrick begon aan zijn grote rondreis door Ierland en de heidense stamhoofden bekeerde tot het christelijk geloof.

Als baby weigerde ze iets anders te drinken dan de melk van een heilige koe. Ze groeide op tot een jonge vrouw die 'zich inzette voor goedheid'. Ze struinde het platteland af om het vee te melken, de hongerigen te voeden en de zieken te genezen. Haar ziel was zo zuiver dat overal waar ze liep bloemen en klavertjes omhoogschoten.

En de wonderen? Wat wonderen betreft was Brigid onverslaanbaar. Volgens een van haar eerste biografen heeft ze er 46 op haar naam staan, en overtroeft ze hiermee zelfs Jezus.

Ze begon al in haar vroege tienerjaren toen ze al haar kostbare melk en boter weggaf aan de armen en de reizigers. Nog diezelfde nacht werden haar voorraden op wonderbaarlijke wijze aangevuld nadat ze zich 'tot God in het gebed had gericht'.

Brigid en de koning van Leinster

Bij de meeste wonderen van St. Brigid waren dieren betrokken: ze genas ze, redde ze en beschermde ze tegen akelige mensen. Ze verdiende ook een heilige plek onder de patroonheiligen van bier, nadat ze op een of andere manier genoeg bier uit een vat wist te persen om de parochianen van 18 verschillende kerken te verzadigen.

De biertruc was indrukwekkend. Maar haar opvallendste wonder verrichtte ze toen ze de koning van Leinster vroeg om wat grond voor haar kersverse gemeenschap in Kildare. Toen ze bijna een volwassen vrouw was, verwierp Brigid een huwelijksvoorstel en koos ze voor het leven als een gewijde maagd. Ze werd deugdelijk als non 'gesluierd' in Croghan Hill in county Offaly, de Hill of Uisneach of Fartullagh, beide in county Westmeath, afhankelijk van welke versie van de gebeurtenissen je leest.

Een van de bijzondere verhalen luidt dat ze vervolgens in een rijtuig vertrok om het geloof te verspreiden in het koninkrijk Tethbae, nu county's Westmeath en Longford.

Land voor haar kerk

Op een of andere manier kwam Brigid terecht op een grazige heuvelrug aan de westkant van de met brem begroeide Curragh-vlakten. Ze was zeker de leider van het groepje nonnen waar ze mee was.

Ze waren duidelijk zeer bekwaam met zijn allen, aangezien ze een kleine kerk van eikenhout op die heuvelrug bouwden. Het Ierse woord voor kerk is 'cill' en het oude Ierse woord voor eikenhout is 'daire'. Als je deze twee woorden samenvoegt, kom je na verloop van tijd uit op Cill Dara, of Kildare, waar de hele county naar is vernoemd.

Een kerk is allemaal leuk en aardig, maar Brigid had ook land nodig. Ze spreekt met de koning van Leinster die haar vertelt dat ze net zoveel grond mag hebben als de mantel op haar rug kan bedekken. Daarop ontdeed Brigid zich van haar mantel, gaf vier heilige maagden elk een hoek van het gewaad en instrueerde hen om ieder zo snel mogelijk in een andere richting op te rennen.

Het bleek een magische mantel te zijn die zich helemaal over Leinster verspreidde. En zo kwam het dat Brigids nieuwe kerk een enorm landgoed van de koning kreeg, waaronder de vruchtbare graslanden van Curragh, waarop haar schapen en runderen van nu af aan konden grazen.

Kildare op de kaart zetten

Een monnik die Kildare in de 7e eeuw bezocht, beschreef Brigids oorspronkelijke kerk als 'een enorm hoge kerk, versierd met geschilderde afbeeldingen'. Die houten kerk was de basis van haar sterrenstatus als een van de drie nationale heiligen van Ierland. Kildare zelf was een van de belangrijkste vroegchristelijke plekken van Ierland.

Volgens een vroege bezoeker was het 'een ware metropool, en voor alle voortvluchtigen het veiligste stedelijke toevluchtsoord in het hele land van de Ieren; ook worden de schatten van koningen daar bewaard'.

Spoel snel 1500 jaar door en je ziet dat Kildare nog steeds het bastion van St. Brigid is. Deze levendige, vriendelijke en bruisende plaats ligt 50 km ten zuidwesten van Dublin en is rijkelijk bedeeld met restaurants, gastropubs, bistrocafés, kruideniers en pubs.

Het stadsplein, dat naar de originele heuvelrug van Kildare afloopt, is recentelijk autovrij gemaakt. Elk weekend is er een markt met etenswaren en staan de stalletjes gezellig tussen de eikenbomen en plantenpotten. Uit het Firecastle café klinken rustige deuntjes en de geur van zuurdesem. De sporttraditie van Kildare zie je terug bij het paardenrennen, rugby en Gaelic football.

Midden op het plein staat het heritage centre. Hier kunnen voorbijgangers de virtuele tour 'Legends of Kildare' maken, een reis door de geschiedenis van de stad waarin je niet alleen Brigid de godin en St. Brigid ontmoet, maar ook andere figuren uit de Keltische mythologie en het middeleeuwse verleden van Ierland. De hele tour duurt ongeveer 30 minuten en is een uitstekende manier om een goed beeld te krijgen van dergelijke gebeurtenissen.

Een favoriet van de Vikingen

Elk uur luiden de klokken van de massieve St. Brigid’s Cathedral, gebouwd op de plek waar onze gelijknamige heldin haar houten kerk bouwde. Het kathedraalcomplex is omgeven door een hoge stenen muur en omvat een deel van een hoog kruis en een hoge ronde toren gebouwd in de tijd dat de Vikingen op oorlogspad waren. Tussen 835 en 998 vielen ze St Brigid’s Cathedral zestien keer aan.

Ook binnen het kathedraalcomplex liggen de overblijfselen van het Firehouse, waar een eeuwig vuur brandde ter nagedachtenis aan 'de glorieuze Brigit'. In de 12e eeuw beschreef de Cambro-Normandische kroniekschrijver Giraldus Cambrensis hoe deze vlam werd beheerd door 19 nonnen. Het werd omringd door een cirkelvormige heg en was vooral een ruimte voor vrouwen. Als een 'onbezonnen' man zou proberen binnen te komen, waarschuwde Giraldus dat 'hij niet zal ontkomen aan de goddelijke wraak'.

Een middeleeuwse boogschutter die over de heg sprong en op het vuur blies, verloor zijn verstand en verdronk zichzelf. Een andere indringer zag 'zijn been en voet voor zijn ogen verschrompelen'.

Een blijvende erfenis

Helaas bleek de Reformatie een grote spelbreker te zijn en werd de historische abdij van St. Brigid in de jaren 1530 in gruzelementen geslagen.

Het vuur van de Brigidine Sisters doofde echter nooit. In 1993 staken ze tijdens de Afri-conferentie voor rechtvaardigheid, vrede en mensenrechten een nieuwe eeuwige vlam aan. (de Brigidines zijn, zoals de naam al aangeeft, een orde van nonnen die aan St. Brigid zijn gewijd).

Je vindt deze vlam – zacht brandend in een prachtig beeldhouwwerk van eikenhout uit het veenmoeras – in het Solas Bhríde Centre and Hermitages net buiten de plaats Kildare, in de buurt van de heilige bron Tully.

Zuster Phil O’Shea van de Brigidine-orde legt uit: “We houden de vlam brandend als een baken van hoop, rechtvaardigheid en vrede voor onze wereld. Het spreekt tot de verbeelding van zo veel mensen. Ze hebben allemaal hun eigen interpretatie van de vlam. Sommige interpretaties komen van de godintraditie, andere van de heilige waar het symbool staat voor het licht van Christus.”

Het centrum van Solas Bhríde werd in 2015 geopend en heeft de vorm van een kruis van Sint Brigida. Zuster Phil, die het centrum mede oprichtte, is van mening dat de heilige zelf steeds actueler wordt.

“In ons centrum kijken we naar de legenden van de heilige en hoe ze vandaag tegen ons spreken. Veel van haar verhalen gaan over haar zorg voor de aarde en het land, voor ons klimaat. Ze zocht ook rechtvaardigheid voor de armen, iets wat tegenwoordig veel weerklank vindt.

“Ze stond bekend als een vredestichter, een gastvrije vrouw en als een vrouw van diepe bezinning. Er is altijd een deel van haar dat tot ons spreekt.”

Het heidense verhaal

Een vlam van het vuur van de Solas Bhríde steekt het vuur aan dat elk jaar voor de duur van het St. Brigid’s Festival in de stad Kildare brandt.

Deze eeuwige vlam licht ook een andere kant van het verhaal op. Vuur, vooral het eeuwige vuur, speelt een belangrijke rol in het christelijke leven, maar er zit ook een prechristelijke kant aan. Denk aan de Vestaalse maagden die voor het heilige vuur zorgden in de tempel van de Romeinse godin Vesta.

Waar het uiteindelijk op neerkomt is dat St. Brigid nog een verhaal heeft. Een verhaal waardoor je alles wat je in dit artikel tot nu toe hebt gelezen misschien wel in twijfel gaat trekken. Het blijkt namelijk dat St. Brigid ongelofelijk veel gemeen heeft met een paar prechristelijke heidense godinnen.

Ten eerste is er Bríg, een Keltische moedergodin van de mythische Tuatha Dé Danann, die als kind heilige koemelk te drinken kreeg. Klinkt het bekend? Haar man heerste zeven waardeloze jaren lang als koning van Ierland, totdat hij werd vergiftigd. Hoewel er ook een versie is dat hij eigenlijk afstand deed van de troon en een landbouwadviseur werd.

Om de zaken nog ingewikkelder te maken, aanbaden de heidenen ook een drievoudige godheid, bestaande uit drie zussen die allemaal Brigid heetten, en zich respectievelijk wijdden aan poëzie, genezing en smeden. Er zijn ook mensen die geloven dat zowel Brigid als Bríg voortzettingen zijn van een dageraadgodin die als sinds mensenheugenis door Indo-Europeanen werd vereerd.

Als dan ook nog blijkt dat ze misschien een variant is van Brigantia, het Keltische equivalent van de Griekse godin Athena of van de Romeinse Minerva, ga je misschien wel erg grote ogen opzetten.

Het verhaal van St. Brigid

Ik schakelde Dr. Niamh Wycherley in van het departement 'Early Irish' van de Maynooth-universiteit. Ze is ook de auteur van het boek The Cult of Relics in Early Medieval Ireland, in 2017 winnaar van de NUI Publication Prize in Irish History.

“De echte Brigid bestaat niet”, zegt Niamh. “Er bestaat geen duidelijk feitelijk verhaal over haar. Mensen hebben haar al minstens 1500 jaar elke keer opnieuw bedacht en vormgegeven. Haar verhaal is door verschillende gemeenschappen op diverse plekken en om andere redenen gecreëerd. Zowel de godin als de heilige zijn ingekapseld in verhalen die door latere generaties zijn verteld.”

Zelfs de meest hartstochtelijke christelijke volgers van St. Brigid geven toe dat de feiten nogal wazig zijn. Een poging om de mythen van de waarheden te onderscheiden is een eeuwenoude, tijdrovende puzzel. Stel je voor dat iemand over duizend jaar iets van onze huidige tijd probeert te begrijpen door een boek over Spiderman en een over Luke Skywalker te lezen.

Zoals Niamh opmerkt, weten we wel dat er een vrouw was, waarschijnlijk Brigid genaamd, die van Kildare een van de heilige trekpleisters van Ierland heeft gemaakt.

“De echte Brigid die Kildare oprichtte, zou alle lof moeten krijgen omdat ze zo'n belangrijke stempel heeft gedrukt op een wereld gedomineerd door mannen”, zegt Niamh. “Nog eeuwen later was de kloosteroverste van Kildare misschien wel de machtigste vrouw van Ierland.”

Feministisch boegbeeld in de 21e eeuw

Haar indrukwekkende rol als kloosteroverste van Kildare in een door mannen gedomineerde wereld verklaart ook haar positie als feministisch boegbeeld in de 21e eeuw. Toen de kerk van Ierland in 2013 Patricia Storey als eerste vrouwelijke bisschop benoemde, kreeg ze de verenigde bisdommen Meath en Kildare onder zich.

Na verloop van tijd werd St. Brigid zelf 'Muire na nGael' (Maria van de Ieren), net zo eerbaar als de Heilige Maagd, moeder van Christus, en kwam ze direct onder St. Patrick in de hiërarchie van patroonheiligen.

Kildare liftte mee op haar succes. Pelgrims kwamen naar haar graf en verwonderden zich over 'de elegante weelde aan goud, zilver, edelstenen en juwelen waarmee het was versierd en de zilveren kroonluchters die erboven hingen'.

De plaats van de kathedraal ontwikkelde zich tot een belangrijk theologisch en leercentrum, compleet met een oratorium, scriptorium en een kunstschool waar les werd gegeven in metaalbewerking en verlichting.

De pelgrims brachten de verhalen van St. Brigid ook naar Groot-Brittannië en het Europese continent en zo werd ze een internationale heilige, geëerd in steden als Keulen en Lissabon.

Brigid en het begin van de lente

Naast dat ze allemaal vrouw zijn, hebben al deze Brígs en Brigids gemeen dat hun naamdag aan het begin van de lente valt. St Brigid’s Feast Day (Lá Fhéile Bríde) valt op 1 februari, de dag waarop ze naar zeggen is overleden. Vanaf 2023 wordt dit een nieuwe feestdag voor Ierland, een gezamenlijke viering van St Brigid’s Day en Imbolc.

Imbolc is een van de vier kwartaaldagen die in het prechristelijke Ierland werd gevierd. Imbolc bevindt zich tussen de winterzonnewende en de lente-equinox en betekent 'de buik', als verwijzing naar ooien die op het punt staan te lammeren.

Voor een agrarische samenleving was dit een enorm belangrijke tijd, die de overgang van winter naar lente markeerde; het eerste geblaat van pasgeboren lammeren, een nieuwe lactatiecyclus voor het vee. Als zodanig werd op 1 februari een festival gevierd vol symbolen van St. Brigid, waaronder vruchtbaarheid en voortplanting.

Die viering werd voortgezet toen de christelijke kerk op dezelfde dag als Imbolc het feest van St. Brigid begon te vieren. Als je op 1 februari in Ierland bent, ga dan naar een van de honderden bronnen van St. Brigid in Ierland.

Na St. Patrick zijn van alle heiligen de meeste bronnen aan St. Brigid gewijd. In de county's Kildare, Dublin en Laois heeft ze meer bronnen dan St. Patrick en zelfs in de verre county Kerry heeft ze maar liefst 11 heilige bronnen. Hiermee is ze de op twee na populairste heilige van die verafgelegen county.

Sommige bronnen die aan haar zijn gewijd, zijn onvermijdelijk ook verbonden aan de godin Bríg.

Heilige bronnen die alles genezen

In het verleden verzamelden mensen zich elk jaar op haar feestdag bij deze heilige bronnen. Veel van deze bronnen stonden bekend omdat ze slecht zicht zouden genezen. Andere konden een zwangerschap veroorzaken en de pijn van weeën verlichten. En er waren er vele voor onvruchtbaarheids- en impotentieproblemen.

Vaak staat er bij deze bronnen een 'koortsboom', meestal een meidoorn met linten, bandages en andere wonderlijke snuisterijen die door de mensen zijn achtergelaten als offers aan de heilige of godin, afhankelijk van wie ze eren.

Er zijn twee mooie bronnen in Tully, net buiten de stad Kildare. De eerste is de Wayside Well op het parkeerterrein van de Irish National Stud and Gardens. De tweede is de nabijgelegen Tobair Bride (St Brigid’s Well), waar een heldere, ondiepe stroom sereen door een half aangelegd graslandschap met een stenen heiligdom en de heilige bron zelf stroomt. Er stonden minstens vijf bomen omheen, bedekt met offers als rozets, halskettingen, linten, driekleuren en St. Brigid-kruisen.

Tijdens mijn bezoek was er een oudere vrouw uit Sligo met haar neef en nicht. Terwijl we een praatje maakten, vroeg de neef me op zeer bescheiden toon of ik het erg zou vinden als hij een mondkapje aan een van de takken zou binden. Hun oom lag met Covid in het ziekenhuis en ze hoopten dat dit zou helpen. Het was verrassend om deze oude folktraditie nog zo levendig in zo'n actuele situatie te zien.

Een Brigid voor iedereen

Zoals zuster Phil uitlegt: het mooie van Brigid is dat je de versie kunt kiezen die bij jou past. Misschien houd je van haar bijzondere liefde en zorg voor dieren of juist haar vrijgevigheid aan de armen. Of hoe ze de lepralijders een hart onder de riem stak en de stommen hielp met spreken. Of haar reputatie dat ze uitzonderlijk goede bosbessenjam maakte.

Haar verhaal is door elke volgende generatie opnieuw verbeeld en nieuw leven ingeblazen. Vijftig of zestig generaties na haar vermeende leven blijft ze een van de populairste heiligen van Ierland, de voorvechtster van de onderdrukten, de religieuze spil van ontelbare gemeenschappen.

Als beschermheilige van baby's, vroedvrouwen, vee, computers, smeden, bier en nog veel meer is het duidelijk dat deze heilige absoluut niet van plan is een stapje terug te doen uit de moderne wereld.

Haar vastbeslotenheid om al het onheil uit te roeien, vindt tegenwoordig een belangrijke weerklank. Ook de manier waarop ze de tegenspoed van haar geboorterecht overwon om zo'n sterke kracht van goedheid te worden, spreekt tot de verbeelding.

What’s in a name?

Het oude Ierse woord 'Brigit', waar 'Brígid' van is afgeleid, zou afkomstig zijn van 'brígh', wat 'een sterke en beschermende vrouw' betekent, of van 'briganti', wat de 'hoge' of 'verhevene' betekent. De meest populaire vorm is Bridget.

Als je de volkstelling van 1901 erop naslaat, vind je 154.000 Ierse vrouwen die op die naam reageerden. En dan heb je ook nog alle verschillende spellingen (Bríghid, Briget, Bridgette enz.) en variaties (zoals Brid, Bridie, Bride, Biddy, Bridge, Bridgie, Breda en Breeda).

Sommige variaties hebben de tand des tijds beter doorstaan dan andere. De populariteit van Biddy werd een stuk minder toen men het negatief begon te gebruiken om er een zeurderige, oude vrouw mee aan te duiden. En 'Bridgets' werd een kleinerende term voor Ierse vrouwen die in de 19e eeuw als huishoudsters in de VS werkten.

Vóór 1965 waren alle meisjes in het katholieke bisdom Kildare en Leighlin verplicht Brigid als vormselnaam aan te nemen. Als ze al Brigid heetten, namen ze Maria aan.

In Ierland zijn er minstens 62 townlands en 18 parochies die direct verbonden zijn met St. Brigid. Naast de heilige bronnen heeft ze in Ierland ook veel kerken, scholen, kloosters, GAA-clubs (Gaelic Athletic Association) en ziekenhuizen die aan haar zijn opgedragen.

Ze heeft in alle uithoeken van de wereld, van Australië tot Vermont, een cultstatus bereikt. In Antarctica is er zelfs een eiland naar haar vernoemd.

Vijf plekken om Brigid te ontdekken

St Brigid’s Cathedral in Kildare in county Kildare

In de plaats Kildare wordt elk jaar een St. Brigid’s Festival (Féile Bríde) gehouden. Een deel van dit festival vindt plaats in St. Brigid’s Cathedral. De kathedraal werd gebouwd op de plek van de oorspronkelijke kerk en was in feite al een ruïne tegen de tijd dat het leger van Cromwell Ierland in de jaren 1640 bereikte. Het werd in 1686 gedeeltelijk opnieuw gebouwd, maar zonk daarna weer weg in het moeras. Tussen 1875 en 1896 werd het volledig verbouwd. Een hoogtepunt is de Fire Temple, waar ooit de eeuwige vlam werd aangestoken.

Solas Bhríde Centre & Hermitages, Tully Road in de stad Kildare

Een christelijk spiritueel centrum, waar de vlam van Brigid in 1993 opnieuw werd aangestoken, fungeert als een baken van hoop, rechtvaardigheid en vrede voor de wereld.

Brigit’s Garden in Roscahill in county Galway

Een pareltje aan de poort naar Connemara, met vier tuinen die elk symbool staan voor een van de Keltische kwartaalfestivals van Samhain, Imbolc, Bealtaine en Lughnasa.

Brigid of Faughart Festival in Hill of Faughart in county Louth

Het festival vindt plaats op een bescheiden, maar zeer historische heuvel vlak bij de grens van Noord-Ierland. Er komen verschillende manieren aan bod waarop de wijsheid van Brigid kan worden ervaren, zowel als prechristelijke godin en een christelijke heilige. Het festival bestudeert ook haar relevantie voor de hedendaagse samenleving door middel van Ierse mythologie, landschap, folklore, spirituele gebruiken, pelgrimstochten, poëzie, muziek en dans.

Delany School in Tullow in county Carlow

Bisschop Daniel Delany richtte respectievelijk in 1807 en 1808 de Brigidine en Patriciaanse leergemeenten op in Tullow. Het fraaie Bishop Daniel Delany Museum in het Brigidine-klooster geeft een geschiedenis van deze ordes en laat artefacten zien die verbonden zijn aan de bisschop. Het museum kan op afspraak bezocht worden door contact op te nemen met het Tullow Parish Centre via tel. 059 91 51277.